Individuele vrijheid versus algemeen belang
Blog Henk van Arkel
Ik zag laatst een Trabantje rijden. Oudere mensen kennen die autootjes waarschijnlijk nog wel: zo’n Oost-Duits koekblikje. Het eerste dat ik dacht: levensgevaarlijk om in te rijden. Een andere auto rijdt er dwars doorheen. En dat zette me aan het denken: auto’s worden steeds veiliger gemaakt voor de mensen die erin rijden, onder andere door ze zwaarder te maken. Maar geeft een zware auto niet juist meer risico’s voor zwakkere weggebruikers? In elk geval zolang ze geen airbags aan de buitenkant hebben of een computer die altijd op tijd een automatische noodrem inschakelt.
Zoals zo vaak staat het belang van het individu voorop waardoor de gemeenschap steeds verder één kant opschuift. Vergelijkbaar met een theaterzaal waar de voorste rij van de mensen gaat staan. Die dwingt uiteindelijk iedereen te gaan staan en dan hebben de kleinere mensen nog extra nadeel. In een theater vinden we dergelijk gedrag ongepast. Maar op de weg herkennen we dit patroon niet. En ook niet waar de huidige generatie de aarde opsoupeert en de problemen doorschuift naar de volgende generaties. En voor wie zegt dat de techniek het wel zal oplossen: dat is precies de reden om ons nu te beperken, zodat we daadwerkelijk met alle kracht kunnen toewerken naar hergebruik en beperking van het gebruik en overstappen naar duurzame bronnen.
Maar waar het me hier omgaat is dat rijkdom steeds ingewikkelder vragen oproept over de verhouding van individuele vrijheid en de gevolgen daarvan voor het collectief. Stel eens dat de EU van fabrikanten van nieuwe auto’s eist dat ze, behalve voor bedrijfsauto’s, auto’s elk jaar 10% lichter moeten maken. Goed voor het benzineverbruik. Iets dergelijks voor het gebruik van vlees: als vanwege dierenleed, klimaat, voedselschaarste en stikstof vleesgebruik op de bon gaat, dan wennen we niet alleen aan minder vlees eten, maar krijgen kweek-vlees en vegetarische vleesvervangers de wind mee.
Je hoort wel eens de vraag of de wereld maakbaar is. Voor mij is het antwoord duidelijk: zolang we niet om het algemeen belang te beschermen slimmer omgaan met het richting geven aan de ruimte die het individuele belang krijgt, is de wereld niet maakbaar en de toekomst ook niet leefbaar. Ik zou graag zien dat de huidige generaties zich realiseren dat we op het niveau van de sturing voor een nieuwe balans tussen individu en gemeenschap zorgen. Dit is exact het probleem waar Lilianne Ploumen mee zat: als PvdA kun je natuurlijk gaan eisen dat de laagstbetaalden meer kansen krijgen, maar dat zal niet genoeg zijn.
De manier waarop de samenleving vorm krijgt, zal anders moeten. In STRO termen: sturingsmechanismen als geld en belastingen zullen moeten veranderen. Ik denk ook aan het feit dat grote bedrijven gestuurd worden door anonieme aandeelhouders die geen aansprakelijkheid hebben. Dat vraagt om moeilijkheden. Net als politici voor wie er na de politiek een comfortabele toekomst in het verschiet ligt, of ze nu aan de wieg stonden van de toeslagen-affaire, de Groninger gas-roof of fraude met mondkapjes, beloningen als een mooi pensioen of een goedbetaald commissariaat zijn gegarandeerd.