Er zijn veel ideeën over een duurzame samenleving.
Er zijn veel modellen ontwikkeld over hoe die samenleving eruit kan zien. Maar er zijn veel minder oplossingen om daadwerkelijk daar te komen. In deel 4 van de serie over praktische toekomstvisies legt Henk van Arkel (directeur STRO) in een gesprek met hoofdredacteur Peter van Vliet van DUURZAAM NIEUWS uit hoe geld daar een rol in speelt. Daar werkt hij al zijn hele leven aan, met STRO, Organisation. Henk steekt van wal.
Als je het goed vindt, volg ik even een route die we met de Social Trade Organisation volgden in het verleden. Om dingen te verbeteren heb je wetten en maatregelen aan de ene kant, maar heb je ook structuren aan de andere kant.
De structuur van geld
Wij hebben ons op een belangrijke structuur gespecialiseerd, dat is geld. De reden daarvan is dat geld op zich, zoals het nu is als systeem, heel erg onduurzaam is. Het komt in omloop door dat banken het scheppen.
Banken scheppen het alleen omdat ze daar winsten uit verwachten. Daarmee begint al het eerste probleem, namelijk een van de grote redenen achter het milieuprobleem en klimaatproblemen is de polarisatie van macht en inkomen. Economische groei wordt namelijk alleen mogelijk op het moment dat er geld geïnvesteerd wordt in nieuwe extra productiemogelijkheden. Dat heeft te maken met het feit dat er een aantal mensen gewoon veel, veel, veel, veel meer geld hebben dan ze ooit gaan uitgeven. En dus eigenlijk met dat geld gaan investeren op zoek naar weer een mogelijkheid om ons dingen aan te smeren.
Oké, nou daar staan we nu. Daarnaast heb je natuurlijk de perverse effecten van de klimaatschade en maatschappelijke schade.
Nou dan kom ik bij ons thema geld terecht, dat heeft daar ook alles mee te maken. Als je geld schept moet uiteindelijk meer geld terugkomen omdat er winsten gemaakt moeten worden. Dat dwingt de samenleving bijna tussen de crisis of groei. Dus of arme mensen, of gemiddelde mensen, krijgen minder te besteden, of we moeten zorgen dat we groeien. En groei vindt puur in geld termen plaats.
Dus klimaatschade is prima voor de economische groei. Jij hebt dat bijvoorbeeld gezien in Japan, dat een kernramp of een orkaan een enorme push kan geven aan de economische groei. We praten niet over iets waar we beter per se van worden. We praten over iets waar geld met geld te verdienen valt en waarbij dus ook voorkomen kan worden dat de winsten wegvloeien naar de aandeelhouders van banken en fondsen.
Los komen van het grote geld
Dus wij zoeken er heel bewust naar om tegenover die structuur van het geld waar die groeidwang voortdurend in zit, om daar modellen tegenover te plaatsen waarbij op een kleinere schaal economische samenwerking georganiseerd wordt, waarbij je niet afhankelijk bent van het grote geld.
Je gaat dan weg van de ontwikkeling die juist problemen veroorzaakt en je keert de zaken om. Dus in plaats van groeien ga je op een kleinere schaal werken en stimuleer je de netwerken om elkaar onderling op kleinere schaal te versterken. Allereerst gewoon om wat meer zelfstandig te worden, dus wat minder in die McWorld cultuur mee te hoeven, zeg maar.
En als je nou regio’s en gemeenschappen de kans geeft om daar meer zelf in te betekenen, dan is de kans groter dat daar benaderingen uit voortkomen die beter passen bij de werkelijke situatie van milieu en klimaat en die het ontstaan van extreme rijkdom voorkomen.
Oké, dat is de technische kant. Maar ik denk even praktisch, hoe krijg je dan voldoende deelnemers?
Voorbeeld in Amsterdam
In Amsterdam zijn wij betrokken bij een nationaal programma in Nieuw-West. Daar kijken we of met gemeente en instellingen zoals ziekenhuis en woningbouwvereniging inderdaad zo’n lokale circulatie op gang kunnen brengen waarbij we dan die tijdteller eraan verbinden zodat we zeker weten dat geld wat er in gaat daar ook blijft gedurende een x periode.
Die gemeenschap heeft daarmee als doel om nieuw perspectief te creëren voor jongeren en andere groepen op banen.
Het punt onderaan de streep blijft natuurlijk: hoe krijg je voldoende deelnemers?
Kijk, in Amsterdam praat je al gauw over een input van 50 miljoen. Dan gaat geen klein bedrijfje in de wijk zeggen van nou daar wil ik niks mee te maken hebben. Die gaan in principe allemaal meedoen. We hebben hier bijvoorbeeld ervaring mee, we hebben ooit in Fortaleza, dat is in Brazilië, dat gedaan. We hebben het gedaan met de Victoria coöperatie in Costa Rica.
Iedereen ging meedoen. We hebben het gedaan in Honduras. Wij weten dat als je je instroom van koopkracht door overheden of in Copa Victoria vanuit de coöperatie, groot genoeg maakt, dan krijg je vanzelf alle bedrijven mee.
Lukt het ook als de overheid niet meedoet? Als een gemeente niet meedoet?
Als de overheid niet meedoet, gaat het je niet lukken, denk ik. Heel bot gezegd. En er moet in ieder geval voor consumenten iets te besteden zijn. De economie bestaat voor een heel groot gedeelte uit allerlei diensten en producten, en uit waarde toevoeging aan het product, door bedrijven onderling. Dus in een keten van bedrijven. En dat heb je absoluut nodig. En die keten krijg je eigenlijk alleen mee als je aan het begin voldoende koopkracht hebt staan.
Een van de grote problemen waar we mee zitten, het feit dat de welvaart zo polariseert.
En lukt dat ook vanuit de huidige politieke situatie, met een overheid die precies de verkeerde kant uit beweegt?
We gaan er vanuit dat als we met Amsterdam een goed voorbeeld neerzetten, dat er heel veel gemeentes gaan volgen. Het lijkt me erg onwaarschijnlijk dat als beleidsmakers in Oost-Groningen zien wat het in Nieuw-West kan doen, dat ze het laten zitten. Of in Rotterdam-Zuid, of weet ik niet waar.
Je zou lokaal geld dan ook kunnen zien als een instrument dat gemeentes de mogelijkheid geeft om zich onafhankelijker te maken van landelijk beleid.
Ja, dat is ook zo. Maar daar zullen een paar gemeentes dat willen en andere gemeentes niet. Totdat ze zien wat het gemeentes oplevert, dan gaan steeds meer gemeentes dat willen.
Maar je hebt echt een eerste succesvol project nodig. En zonder goed voorbeeld is het bijna niet mogelijk om te doen. Zo’n eerste voorbeeld moet echt, daar moet heel veel energie ingestopt worden om dat voor elkaar te krijgen. En vervolgens moet het ook breed genoeg verspreid worden.
Geld maken dat deugt
Wil je meer weten over hoe je geld op een deugdzame manier kan inzetten? STRO gaf er een boek over uit: Making Money Virtuous. Dat kun je hier gratis downloaden.
Het volledige interview is hier terug te lezen of hier terug te kijken.
Dit nieuwsbericht is een ingekorte versie van een blog van Thomas Siderius:
Onderzoeker en medewerker van het Community Wealth Building team van Amsterdam Nieuw-West
Ekhilur, ook wel liefkozend Ekhi genoemd, is een burgercoöperatie in Hernani, een stadje van 20.000 inwoners in Baskenland, iets onder San Sebastian. De Ekhi begon in 2012 nog wel als fysiek betaalmiddel, maar groeide uit tot een coöperatie die sinds 2021 aan de basis staat van een uniek digitaal lokaal betaalsysteem – gelegitimeerd door de Spaanse centrale bank – zonder dat ze spreken over een ‘lokale munt’. Ze houden euro’s lokaal en werken met een loyalty-systeem, bonussen, cashbacks en een negatieve rente. Hun doel: de circulatie van geld binnen de gemeenschap versterken.
Weglekken van geld wordt tegengegaan
Kort geleden sprak ik met Alex Lopez, een coöperatie bestuurslid. Hij maakt duidelijk waarom de focus zo sterk is op geldcirculatie:
“Tien miljoen euro in een kluis laten liggen is niet hetzelfde als één miljoen euro tien keer laten circuleren tussen burgers, instituten, het MKB en de gemeente. Hoe vaker geld binnen een gemeenschap circuleert, des te meer welvaart het genereert en hoe meer kansen het creëert voor iedereen.”
Door bewoners, producenten, bedrijven en publieke partijen in een samenhangend netwerk te integreren, stimuleert Ekhilur een circulaire economie waarin lokale middelen beter worden benut en het “weglekken” van geld wordt tegengegaan. Maar, het voorkomen of verlangzamen van weglekkend geld is niet het enige dat de coop doet, aldus Alex.
Indrukwekkend resultaat
“Stel geld voor als het water van een rivier die door onze stad stroomt. Er zijn twee manieren om het langer in de regio te houden:
- Een dam bouwen om het water op één plek op te slaan (het traditionele model van lokale munten). Deze strategie is echter beperkt, want uiteindelijk raakt de dam vol en moet het water worden losgelaten.
- Kanalen en meanders creëren, zodat het water langer door de gemeenschap stroomt en meer mensen bereikt voordat het wegvloeit. Dit is de strategie van Ekhilur.
”Alex gaat door en legt uit dat een lokaal betaalsysteem acteert als dit soort kanalen en meanders. En het resultaat mag er zijn. Inmiddels wordt Ekhilur geaccepteerd door zo’n 125 bedrijven/winkels en gebruikt door meer dan 1.400 mensen, die samen meer dan 3 miljoen aan lokale omzet genereerden in 2024. Een indrukwekkend resultaat voor een dergelijk systeem in een stadje, dat pas operationeel is sinds september 2022.
Hoe werkt Ekhilur?
Ekhi werkt actief samen met de lokale gemeente, die geld in het systeem spendeert. Iedereen kan lid worden door een formulier in te vullen en een eenmalige bijdrage van €10 te storten in het coöperatief kapitaal (terugbetaalbaar bij vertrek uit de coöperatie), plus een maandelijkse onderhoudsbijdrage van €1,95. Als lid krijg je toegang tot een Ekhilur-account, het recht om mee te beslissen binnen de coöperatie en je profiteert volledig van de cashback bonussen. Een andere optie is om alleen gebruik te maken van het betalingssysteem zonder lid te worden van de coöperatie, en dus ook zonder zeggenschap, zonder inschrijf- en onderhoudskosten, maar met gelimiteerde cashbacks. Momenteel is ongeveer de helft van de Ekhilur-gebruikers ook lid van de coöperatie.
Geld roest
Het ontwerp van het loyalty-systeem is interessant. Het geld in de Ekhi-accounts ‘oxideert’ – het roest en verliest na verloop van tijd waarde (een vorm van negatieve rente). Concreet daalt de waarde met 0,5% per maand, berekend op basis van het gemiddelde saldo gedurende die maand. Dit ontmoedigt het oppotten en vasthouden van geld, en stimuleert een snellere circulatie. De inkomsten uit deze oxidatie (of loyaliteits-bijdrage) worden gebruikt om de coöperatie te financieren.
Gemeente steunt netwerk
De gemeente gebruikt het netwerk om lokale ondernemers te steunen, door de cashbacks te financieren. In 2023 kreeg je als consument 10% van je ‘lokaal gemaakte’ euro’s terug, waardoor je feitelijk bij alle aangesloten lokale winkels met 10% korting kon shoppen. Naarmate het netwerk en de hoeveelheid circulerend geld groeit, neemt het aandeel van de gemeentelijke financiering van cashbacks geleidelijk af, en zo ook de afhankelijkheid van subsidies.
In mijn gesprek met Alex legde hij uit waarom deze samenwerking zo belangrijk is: “Grote supermarkten, online winkelen en grote ketens halen te veel geld uit de gemeenschap. Maar we kunnen niet tegen hen concurreren zonder kortingen en sterke prikkels—kleine winkels kunnen dit niet alleen bekostigen, maar de gemeente kan dat wel.” Met deze opmerking raakt Alex een kernprobleem dat veel lokale economieën wereldwijd treft.
Lokale ondernemers vormen fundament stad
De schaal- en prijsvoordelen waar grote bedrijven op teren, hebben de diversiteit en autonomie van lokale gemeenschappen en hun veerkracht een serieuze klap toegebracht. We hebben wel allerlei goedkope spullen beschikbaar, maar goedkoop is niet alleen duurkoop als we het hebben over kwaliteit. De onzichtbare kosten van deze spullen zitten niet alleen in mogelijk veroorzaakte milieuschade van grote productieprocessen, maar ook in de lokale ondernemer die nu failliet gaat ten faveure van nog een groot ketenbedrijf. Lokale ondernemers en kansen voor startende ondernemers zijn het fundament van een stad en haar weerbaarheid, zeker nu de wind van de wereldeconomie zo wispelturig waait. Zonder hen verliest een plek haar karakter.
Ambitieuze toekomstplannen van Ekhi
Wanneer er een stabiele en substantiële geldcirculatie in het netwerk is met een divers aanbod, wil Ekhilur ook gaan werken met het verstrekken van rentevrije leningen en ‘microloans’ binnen het systeem, gedekt door het coöperatieve aandelenkapitaal.
Nog verder in de toekomst hopen ze het opgebouwde kapitaal te gebruiken om te investeren in lokaal vastgoed en vruchtbare grond, om het in democratisch beheer te krijgen.
Met een solide juridische basis en een groeiend netwerk is Ekhi klaar om verder op te schalen. Het systeem kan dienen als model voor andere gemeenschappen die streven naar economische rechtvaardigheid en veerkracht. Op termijn kan Ekhilur zelfs functioneren als een volwaardige lokale bank, wat verdere autonomie en economische onafhankelijkheid kan betekenen. Dit alles wordt mogelijk gemaakt door een slim ontworpen betaalsysteem, waarbinnen geldcirculatie belangrijker is dan het oppotten van geld.
Echte digitale euro’s met andere spelregels
Maar de kritische lezer denkt nu wellicht: is dit in feite niet gewoon een lokale munt, ook al beweren ze van niet? Het ligt genuanceerd: in de praktijk en feitelijk gezien faciliteert de Ekhilur-coöperatie simpelweg een nieuwe betaal-infrastructuur voor euro’s die alleen in de regio van Hernani kunnen worden gebruikt – er wordt dus geen nieuwe munt gecreëerd of uitgevonden. Juridisch en legaal gezien zijn het ook gewoon echte, digitale euro’s, alleen met andere spelregels.
Lees hier de volledig blog van Thomas
