Blog Henk van Arkel, directeur STRO
Bij Bitcoin en aanverwante initiatieven wordt het thema geld aangevlogen vanuit de techniek. Dat vind ik jammer, want uiteindelijk is de positieve rol van geld echt een gemeenschapsding. Positief gebruik van geld helpt een gemeenschap met specialisatie en uitwisseling. Dus dat niet iedereen stenenfabrikant, aannemer, boer, onderwijzer, et cetera tegelijk hoeft te zijn. De rol van organisator wordt echter gedomineerd door de andere hoofdrol van geld: de organisatie en de uitbreiding van macht. Al sinds de Sumeriërs is de introductie van geld verbonden met de mogelijkheid om macht door tijd en ruimte te verplaatsen, waardoor macht effectiever kan worden uitgeoefend. De Europese staatsvorming is nauw verbonden met het toekennen van het monopolie op geldschepping aan private banken. Je kunt een groot deel van de geschiedenis beschrijven vanuit het perspectief van geldschepping als leidraad.
Geld heeft waarde als er meer vraag naar is dan aanbod. Als er op de achtergrond goede dekking is en burgers het persé nodig hebben om belasting te betalen. De macht om zulke verplichtingen op te leggen aan burgers is dus een belangrijk element bij geld. Het meest schrijnende voorbeeld was de huttenbelasting die Engeland in haar koloniën invoerde om de bevolkingen uit de zelfvoorzienendheid te dwingen en handelsgewassen te laten verbouwen, waaraan de Engelsen weer konden verdienen.
Geld voegt macht aan macht toe
De overeenkomst van Bretton Woods (1944) maakte de dollar wereldmunt. De voordelen voor de VS werden nog groter toen Nixon de hoeveelheid uitgegeven dollars loskoppelde van het goud in Fort Knox. Dat gaf de VS de mogelijkheid haar militaire macht dominant te houden op kosten van de rest van de wereld. Het bijzondere van die combinatie is dat die zelfversterkend is: als je het machtigste land ter wereld bent kun je bijvoorbeeld een olieland als Irak dat niet langer in dollars betaald wil worden tot de (wan)orde roepen. Saillant detail is dat ook hier geld weer macht aan macht toevoegt. Kleine arme landen kunnen nauwelijks geld scheppen in hun eigen nationale munt, zonder inflatie te krijgen en zullen dus dollars, yens, euro’s of goud als tegenwaarde nodig hebben om hun munt geloofwaardig te maken. Zelf ook een machtig leger financieren met nieuw geschapen geld, dat kunnen zíj niet.
Oude multinationals gaan niet voor geldschepping
Nu bedrijven steeds internationaler worden is het logisch dat zij ook onderzoeken hoe ze de geldschepping ten eigen voordele kunnen gebruiken en de gebruikers van ‘hun’ geld schatplichtig te maken. Ik denk ook dat ze een kans zouden maken, omdat ze dat geld waarde kunnen meegeven op basis van hun productievermogen. Stel dat Shell en Unilever samen een munt uitgeven, dan kan je er heel veel van wat je dagelijks nodig hebt direct bij hen mee kopen. Die bedrijven zullen dit waarschijnlijk niet doen omdat een goede verstandhouding met de staat voor hen van meer belang is. Onlangs werd nog duidelijk dat Shell geen belasting betaalt en ik kan me voorstellen dat ze dat graag zo wil houden.
Stevig rookgordijn van technologie nodig
Waar de oude grote conglomeraten op honderden manieren met elites zijn verbonden, geldt dit niet voor nieuwkomers als Google en Facebook. Verder is het karakter van wat ze verkopen anders. Als zij hun eigen geld willen scheppen, dan heeft dat geld weinig inherente dekking. Ze kunnen wel een betaaldienst aanbieden, geld verplaatsen, transacties makkelijker maken, waarbij alle digitale geld dekking heeft in nationale munten. Maar echt meedoen in de machtsstrijd om de geldschepping? Dan moet er eerst een stevig rookgordijn van technologie opgetrokken worden. Dat is Bitcoin ook gelukt, want dat is een munt met weinig dekking en alleen een techniek die een grens stelt aan het maximale aantal Bitcoins. Het is uiteindelijk de vraag naar de munt die voor de waarde zorgt. De anonimiteit van Bitcoin garandeert een basisvraag vanuit de criminele hoek en vanuit het zwarte geld. Die vraag wordt vervolgens aangevuld en versterkt doordat goedwillende anarchisten het als een soort bankenvrij geld zien. Maar uiteindelijk zijn het vooral de speculanten die het medium gebruiken, die voor veel vraag zorgen. Niet voor niets kent de waarde een wel heel grillig verloop, waardoor de munt ongeschikt is voor normale bedrijven.
Hype is gevaarlijk voor stabiliteit
Terug naar de Facebook en Google initiatieven op het gebied van geld. Waar moet daar de basisvraag vandaan komen? En wordt die vraag gebaseerd op een dekking als tegenwaarde of op een hype. In het laatste geval zal de waarde steeds sterk fluctueren en brengt de munt weinig stabiliteit. Ik noem hier expres niet het Chinese initiatief voor een vergelijkbare blockchain munt want dat wordt door de Chinese staat gesteund. Als die haar macht er vol achter zet kan zij anderen de munt wel in de maag splitsen.